Si i ndihmoi Kol Bibe Mirakaj hebrenjtë në Shqipëri

Më 31 gusht 1943, i shqetësuar se rënia e Italisë i linte shqiptarët të dobët dhe të përçarë, duke i hapur derën një pushtimi gjerman dhe duke marrë parasysh faktin se forcat aleate po çlironin Italinë Jugore, Kol Bib Mirakaj lëshoi ​​një dekret që të gjithë hebrenjtë që e kërkonin, t’u jepej një pasaportë në mënyrë që të mund të arratiseshin në (Bari) Itali, e cila ishte braktisur nga gjermanët.

Ky dekret nuk përfaqësonte një ndryshim në politikë. Përkundrazi, ai kishte për qëllim t’i jepte më shumë urgjencë praktikës së vazhdueshme të dhënies së dokumentacionit refugjatëve hebrenj që kishin nevojë për të. Të gjitha qeveritë autonome të mëparshme shqiptare, në fakt, u kishin ofruar azil hebrenjve që i kishin shpëtuar persekutimit gjerman duke kërkuar strehim në Shqipëri. Kjo politikë datonte që nga viti 1939, kur Shqipëria ende sundohej në mënyrë të pavarur nga Mbreti Zog. Përpjekja e Kol Bibës ishte pjesë e një politike të vazhdueshme të bazuar në solidaritetin humanitar dhe kishte për qëllim të kapërcente, në kohë reale, vështirësitë procedurale dhe burokratike.
Ish-kongresmeni Joe DioGuardi dhe senatori i ndjerë Lantos, bazuar në dokumentacionin selektiv dhe të anshëm që u ishte dhënë në vitin 1990 nga Ramiz Alia, atëherë Kryeministër i Shqipërisë, pa dashje kishin pikturuar një pamje të shtrembëruar në të cilën komunistët shqiptarë mund të shiheshin si “që i kishin shpëtuar hebrenjtë nga fashistët”. Duhet thënë se, megjithatë, DioGuardi dhe Lantos arritën të fitonin kredi për Shqipërinë si vendi i vetëm në Evropë ku asnjë hebre nuk pësoi persekutim. Ky njohje unike u fitua, pjesërisht, falë përpjekjeve të Kol Bibës.
Duke pasur parasysh se të dhënat e Arkivit Kombëtar të Shqipërisë ende nuk janë hapur, na u desh të prisnim deri më 10 shtator 2012 për të marrë informacionin që na lejon të hedhim poshtë zyrtarisht pretendimet e rreme të propagandës komuniste. Jemi mirënjohës ndaj Drejtoreshës së Përgjithshme të Arkivit Kombëtar, Dr. Nevila Nika, për lejimin e kërkimit të kufizuar që prodhoi dokumentacionin që po paraqitet pjesërisht sot. Dokumentet tregojnë qartë përpjekjen intensive dhe urgjente që Kol Bib Mirakaj po ushtronte dhe promovonte në emër të hebrenjve që jetonin në Shqipëri ose kërkonin strehim atje. Dokumentacioni hedh dritë gjithashtu mbi rolin mbështetës të gjerë të zyrtarëve të administratës lokale.
Është për hir të transparencës historike dhe për të ndrequr imazhin e rremë të krijuar nga propaganda komuniste shqiptare, e cila për fat të keq është ende e ngulitur tek shumë shqiptarë, edhe pas dekadash shtypjeje të pamëshirshme, që ne kërkojmë të nxjerrim të vërtetën në dritë. Duke vepruar kështu, ne jo vetëm që i bëjmë homazh imazhit të Kol Bibës, por i bëjmë homazh edhe të gjithë kombit shqiptar dhe kombit hebre për luftën e tyre për të ruajtur nderin dhe jetën dhe për moslejimin e shtypësve nazistë të shtonin krimet e tmerrshme të kryera kundër njerëzve të pafajshëm gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Në verën e vitit 1943, Kol Biba intensifikoi përpjekjet e Qeverisë Shqiptare në emër të hebrenjve, duke përdorur autoritetin e tij të plotë si Ministër i Punëve të Brendshme, i cili në atë kohë përfshinte rajone etnike jashtë kufijve të sotëm të Shqipërisë, duke përfshirë Kosovën dhe zonat etnike të Malit të Zi dhe Maqedonisë, të njohura edhe si “Shqipëria e Madhe”.
Dokumentet e zbuluara në Arkivat Kombëtare të Shqipërisë japin prova të korrespondencës midis hebrenjve dhe autoriteteve shqiptare, në të cilat tregohet shumë mbështetje. Për shembull, në një kabllogram të datës 4 mars 1943, Prefekti i Kavajës kërkon që izraelitit të sëmurë rëndë Heskija Al Benari t’i lejohet të shkojë në Tiranë për t’u trajtuar kirurgjikalisht.
Përveç kryerjes së detyrave të tij zyrtare, Kol Biba veproi drejtpërdrejt në një nivel personal. I pa kufizuar kurrë nga konsideratat për sigurinë ose interesat personale, ai ndërhyri fuqimisht tek autoritetet ushtarake italiane për të liruar Leon Thuri (Tur) (לאוןטור), disa orë para se të dënohej për komplot të dyshuar për të mbështetur aktet e terrorizmit. KolBib Mirakaj e mori Z. Thuri nën përgjegjësinë e tij personale duke i shpëtuar jetën. Ai refuzoi çdo kompensim si në Tiranë ashtu edhe, vite më vonë, në Romë të Italisë, ku kërkoi strehim nga komunizmi, si refugjat politik. Dokumentacioni mbështetës është dhënë nga Faik Quku në librin e tij.

Qendresa Shqiptare Gjate Luftes se Dyt Botnore (1941-1944) ne te cilen shkruan:

“Ne veren e vitit 1943, Leon Thuri shkoi ne zyren e Kol Bibe Mirakajt , ministri I Puneve te Mbrenshme, dhe i ofroi nji shum napoleonash perkrahjen qe u bante cifutve, por keto pare ai nuk I pranoi dhe e percolli me nji zhvillim bujare”.

Një lexim i kujdesshëm i korrespondencës që pasoi dekretin e 31 gushtit do të tregojë se termi “hebrenj shqiptarë”, pavarësisht nga lëshimi i pasaportave u zgjerua edhe për hebrenjtë me origjinë të huaj, të cilët, sipas raporteve administrative, nuk kishin dokumentacion të mjaftueshëm.
Një kërkim më i gjerë i Arkivit Kombëtar dhe i zyrës së Pasaportave do të zbulojë emra të tjerë dhe do të ofrojë më shumë prova për hebrenjtë dhe administratorët shqiptarë që ishin të përfshirë në këtë përpjekje shpëtimi jetësh. Në ditët e fundit, Presidenti Nishani kërkoi përsëri që Arkivi Kombëtar të hapet për të lejuar që e vërteta e plotë të dalë në pah.
Përpjekja e përshpejtuar e Kol Bib Mirakajt për lëshimin e pasaportave kishte për qëllim shpëtimin potencial të deri në 2000 (dy mijë) hebrenjve që banonin në Shqipëri në atë kohë.

 Viktor M. Daragjati