Besueshmëria e Dhiatës së Vjetër

Kritikët antifetarë pëlqejnë ta përshkruajnë Perëndinë dhe Biblën si një “projekt të epokës së bronzit”. Në thelb, kjo është e vërtetë, por në të njëjtën kohë, librat që përbëjnë Dhiatën e Vjetër janë jashtëzakonisht të pasur dhe të fortë si material burimor historik, duke pasur parasysh origjinën e tyre të hershme.

Përsa i përket periudhës deri në rreth 1000 vjet para erës sonë, materiali burimor i shkruar nga Lindja e Mesme është i pakët. Megjithatë, në krahasim me gjetjet arkeologjike, tekstet e Dhiatës së Vjetër korrespondojnë mirë me jetën e përditshme dhe strukturat e pushtetit në rajon në atë kohë. Për sa i përket tregimeve në Librin e Zanafillës, ato kthehen aq larg në kohë saqë nuk ka asnjë burim të shkruar për t’i krahasuar ato. Por ende mund të vihen re disa detaje interesante. Në vitin 2021, u prezantua një studim shkencor që tregoi se një shpërthim i madh zjarri dhe squfuri ndodhi në shekullin e 17 para Krishtit, i cili zhduku të gjithë jetën dhe kulturën pranë Detit të Vdekur – gjë që është jashtëzakonisht në përputhje me historinë e shkatërrimit të Sodomës. Një tjetër detaj i rëndësishëm në Librin e Zanafillës është ajo që mungon: në kohët e fundit, konflikti fetar mbizotërues në Izrael ka qenë nëse Zoti apo Baali duhet të jenë hyjnia qendrore. Megjithatë, emri Baal nuk figuron askund në librat e Moisiut, gjë që tregon se përmbajtja ka një origjinë shumë të lashtë.

Gjatë mbretërisë së ndarë, periudhës nga shekulli i 9-të deri në shekullin e 5-të, ka shumë më tepër mbetje ekstrabiblike dhe burime narrative për t’u krahasuar. Gjithashtu bëhet e qartë se librat e Dhiatës së Vjetër kanë një marrëveshje të madhe me materiale të tjera burimore. Theksi është shpesh i ndryshëm, pasi tekstet nga vendet e tjera shpesh trajtojnë mbretër dhe çështje rreptësisht politike, ndërsa librat historikë dhe profetikë të Dhiatës së Vjetër kanë një fokus specifik nëse njerëzit dhe mbretërit i përmbahen apo jo Perëndisë dhe urdhërimeve të tij.

Megjithatë, ngjarjet dhe përshkrimet që janë përshkruar edhe në burime të tjera konfirmojnë mirë tekstet biblike. Kjo është veçanërisht e vërtetë në situata konflikti me sundimtarët e tjerë, ku burime nga, për shembull, Egjipti, Asiria dhe Greqia konfirmojnë përshkrimet historike të bëra në librat që u mblodhën më vonë në atë që ne sot e quajmë Dhiata e Vjetër.

Saktësia e shumë parashikimeve profetike për të ardhmen e bëra në librat historikë dhe profetikë është gjithashtu aq e qartë sa studiuesit kritikë besojnë se këto rrëfime duhet të jenë shkruar pasi kanë ndodhur ngjarjet. Pretendime të tilla janë natyrisht të vështira për t’u hedhur poshtë, por gjetjet nga, ndër të tjera, Rrotullat e Detit të Vdekur tregojnë se shkrimet e Dhiatës së Vjetër u përfunduan më herët sesa dyshonin studiuesit kritikë të kohës. Prandaj nuk ka asnjë arsye të fortë për të datuar parashikimet profetike në një kohë të mëvonshme nga sa pretendojnë se vijnë.

Kur Dhiata e Vjetër vendoset së bashku me tablonë e përgjithshme të Lindjes së Mesme në periudhën në fjalë, siç paraqitet nga arkeologjia dhe burimet e shkruara, Kenneth Kitchen e përmbledh situatën si më poshtë në librin e tij Mbi besueshmërinë e Dhiatës së Vjetër: “Ne kemi, pra, një nivel të qëndrueshëm të marrëveshjes së mirë, faktike nga rreth 2000 para erës sonë deri në termat e vjetra të vjetra të 40-ta). Testamenti qëndron jashtëzakonisht mirë, për sa kohë që tekstet dhe autorët e tij vlerësohen në mënyrë të drejtë dhe të paanshme në bazë të fakteve të pavarura të disponueshme publikisht.”